ही एकादशी विवाहित जोडप्यांसाठी वरदान सारखी आहे ज्यांना मुले होत नाहीत किंवा कोणतेही अडथळे येत नाहीत. असे मानले जाते की या दिवशी उपवास आणि पूजा केल्याने निश्चितच संतान प्राप्ती होते. यामागे अनेक कथा जोडलेल्या आहेत आणि या व्रतामुळे अनेकांचे अपत्यहीन जीवन आनंदाने भरले. जे जोडपे हे व्रत करतात, त्यांच्या वैवाहिक जीवनातील संकटे नष्ट होतात. नियम पाळणाऱ्या आणि उपवास करणाऱ्यांसाठी दर महिन्याला येणाऱ्या एकादशीला विशेष महत्त्व असते. हे व्रत पाळल्याने जीवनात शांती सुख-समृद्धी प्राप्त होते.पौष आणि श्रावण शुक्ल पक्षातील एकादशीचे व्रत अपत्यप्राप्तीची इच्छा असलेल्या जोडप्यांना फलदायी ठरते. या एकादशीला पुत्रदा एकादशी म्हणतात. पुत्रदा म्हणजे मुले देणारा. पुत्रदा एकादशी वर्षभरात दोनदा येते. पौष महिन्यातील पुत्रदा एकादशी ही उत्तर भारतीय राज्यांमध्ये अत्यंत महत्त्वाची म्हणून साजरी केली जाते, तर श्रावण महिन्यातील पुत्रदा एकादशीला देशातील इतर राज्यांमध्ये महत्त्व मानले जाते. ज्या जोडप्यांना आयुष्यात संततीचे सुख मिळत नाही, ते हे वरदान मिळवण्यासाठी पुत्रदा एकादशीचे व्रत करतात. श्रावण शुक्ल पक्ष एकादशीला वैष्णव समाजात पवित्र एकादशी किंवा पवित्र एकादशी म्हणून ओळखले जाते.

तो का साजरा केला जातो?

हिंदू धर्मात जन्म आणि मृत्यूच्या वेळी केलेल्या संस्कारांना खूप महत्त्व आहे. हिंदू धर्मात, मृत्यूच्या वेळी काही महत्वाचे संस्कार सांगितले जातात, जे फक्त पुत्राद्वारे केले जातात. मुलाच्या अंत्यसंस्कारानेच आई-वडिलांच्या आत्म्याला मोक्ष मिळतो. आई-वडिलांच्या मृत्यूनंतर श्राद्धाचे नियमित विधीही पुत्र करतात. असे मानले जाते की श्राद्ध केल्याने मृत व्यक्तीच्या आत्म्याला समाधान मिळते. ज्या जोडप्यांना आयुष्यात मुलाचे सुख मिळत नाही, ते खूप अस्वस्थ राहतात. पुत्रप्राप्तीसाठी पुत्र एकादशीचे व्रत केले जाते. पुत्रदा एकादशीचे व्रत ज्या जोडप्यांना मुलगा होत नाही त्यांच्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचा आहे.

व्रत कथा

श्री पद्मपुराणात एक कथा आहे की द्वापर युगात महिष्मतीपुरीचा राजा महिजित हा शांत आणि धर्मनिष्ठ होता. पण तो निपुत्रिक होता. जेव्हा राजाच्या शुभचिंतकांनी महामुनी लोमेश यांना हे सांगितले तेव्हा त्यांनी सांगितले की राजन हा त्याच्या मागील जन्मातील एक अत्याचारी, धनहीन वैश्य होता.या एकादशीच्या दिवशी दुपारी तो तहानेने व्याकूळ झालेल्या एका जलकुंभात पोहोचला तेव्हा एक तहानलेली गाय त्रस्त होती. त्याला पाणी पिताना पाहून त्याने त्याला थांबवले आणि स्वतः पाणी पिऊ लागला. राजाचे हे कृत्य धर्मानुसार नव्हते. मागील जन्मी केलेल्या सत्कर्माचे फळ म्हणून तो पुढच्या जन्मी राजा झाला, पण त्या एका पापामुळे तो निपुत्रिक आहे. पुन्हा महामुनींनी सांगितले की, राजाच्या सर्व हितचिंतकांनी श्रावण शुक्ल पक्षातील एकादशी तिथीला हे व्रत पाळले आणि त्याचे पुण्य राजाला दिले तर त्याला नक्कीच संतान प्राप्त होईल. अशा रीतीने ऋषींच्या सांगण्याप्रमाणे जेव्हा राजाने प्रजेसह हे व्रत पाळले. त्यामुळे काही काळानंतर राणीने एका तेजस्वी पुत्राला जन्म दिला. तेव्हापासून ही एकादशी पुत्रदा एकादशी म्हणून ओळखली जाऊ लागली. पुत्रदा म्हणजे पुत्र देणारा.

उपवास पद्धत

हे व्रत पाळणाऱ्यांनी सकाळी स्नान करून स्वच्छ वस्त्र परिधान करून श्री हरिचे ध्यान करावे. सर्व प्रथम भगवान नारायणाची पूजा उदबत्ती इत्यादींनी करावी. त्यानंतर फळे-फुले, नारळ, सुपारी, लवंग, मनुका, आवळा इत्यादी श्रीहरींना अर्पण करावे. दिवसभर उपवास केल्यानंतर संध्याकाळी कथा ऐकून फळे खावीत. हे व्रत भक्तिभावाने पाळल्यास सर्व मनोकामना पूर्ण होतात. ज्यांना मुले व्हायची आहेत या व्रताच्या प्रतापाने निपुत्रिक व्यक्तीला अपत्यप्राप्ती होते. जे जोडपे हे व्रत भक्तीभावाने पाळतात, त्यांच्या वैवाहिक जीवनातील संकटे, संकटेही नष्ट होतात. एकादशीचे व्रत मोडणे याला पारण म्हणतात. एकादशी व्रताच्या दुसऱ्या दिवशी सूर्योदयानंतर पारण केले जाते. द्वादशी तिथी संपण्यापूर्वी एकादशीचे व्रत करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. जर द्वादशी तिथी सूर्योदयापूर्वी संपली तर एकादशीचा उपवास सूर्योदयानंतरच केला जातो. द्वादशी तिथीच्या आत पारण न करणे म्हणजे पाप केल्यासारखे आहे. एकादशीचे व्रत हरिवसरादरम्यानही करू नये. उपवास करणाऱ्या भक्तांनी उपवास सोडण्यापूर्वी हरिवास संपण्याची वाट पहावी. हरि वासार हा द्वादशी तिथीचा पहिला एक चतुर्थांश कालावधी आहे. उपवास सोडण्याची सर्वोत्तम वेळ म्हणजे पहाटे. उपवास करणाऱ्या भाविकांनी मध्यकाळात उपवास सोडणे टाळावे.