Indian Navy Day: जंग-ए-आझादी, मुंबईतील ऑपरेशन ताजपासून ते इतर अनेक बाबींपर्यंत भारतीय नौदलाचा इतिहास शौर्याने भरलेला आहे. नौदल ही भारतीय लष्कराची सागरी शाखा आहे, जी 1612 मध्ये स्थापन झाली. ईस्ट इंडिया कंपनीने आपल्या जहाजांचे संरक्षण करण्यासाठी ईस्ट इंडिया कंपनी मरीन म्हणून एक दल तयार केले, ज्याला नंतर रॉयल इंडियन नेव्ही असे नाव देण्यात आले.

भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर, 1950 मध्ये नौदलाची पुनर्रचना करण्यात आली आणि तिला भारतीय नौदल असे नाव देण्यात आले. जगातील पाचव्या क्रमांकाच्या या नौदलाने 1971 च्या बांगलादेश मुक्ती युद्धादरम्यान पाकिस्तानच्या कराची बंदरावर जोरदार बॉम्बफेक करून ते नष्ट केले होते. 4 डिसेंबर 1971 रोजी ऑपरेशन ट्रायडंट या नावाने सुरू झालेल्या ऑपरेशनमध्ये मिळालेल्या यशामुळे दरवर्षी 4 डिसेंबर रोजी नौदल दिन साजरा केला जातो.

बांगलादेशच्या स्वातंत्र्यादरम्यान, भारताच्या तिन्ही सैन्याने १९७१ च्या युद्धात अप्रतिम शौर्य दाखवले. नौदलाने सागरी क्षेत्रात प्रगती करताना पाकिस्तानचे कराची बंदर बॉम्बफेक करून उद्ध्वस्त केले आणि यादरम्यान पाकिस्तानची पीएनएस गाझी पाणबुडी पाण्यात गाडली गेली. आयएनएस विक्रांतने मोहिमेत भरपूर टाळ्या मिळवल्या. नौदलाच्या या यशाने भारताच्या मुक्तिसंग्रामातील विजयात महत्त्वाची भूमिका बजावली. नौदलाने केवळ 1971 मध्येच नव्हे तर 1965 च्या युद्धातही शौर्य दाखवले होते.

नौदलाचा इतिहास हा पौराणिक काळापासूनचा मानला जात असला, तरी ब्रिटिशांच्या वसाहतीच्या काळात याला रॉयल इंडियन नेव्ही नावाच्या लष्कराच्या रूपाने खरे स्वरूप प्राप्त झाले. 26 जानेवारी 1950 रोजी रॉयल इंडियन नेव्हीचे नाव बदलून इंडियन नेव्ही असे करण्यात आले. भारतीय नौदलाने केवळ स्वातंत्र्याचे रक्षणच केले नाही तर स्वातंत्र्य मिळवण्यातही महत्त्वाची भूमिका बजावली.

ग-ए-आझादीमध्ये महत्त्वाची भूमिका: नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांच्या आझाद हिंद फौजेने केलेल्या सशस्त्र लढ्यापासून प्रेरित होऊन, रॉयल इंडियन नेव्हीच्या भारतीय सदस्यांनी 18 फेब्रुवारी 1946 रोजी HIMS तलवार नावाच्या जहाजातून जंग-ए-आझादीची घोषणा केली. हे नौदल बंड इतके तीव्र होते की ते लवकरच 78 जहाजे आणि 20 समुद्रकिनाऱ्यांवर पसरले आणि 20 हजार खलाशी त्यात सामील झाले.

भारतीय नौदलाचे मार्कोस कमांडो हे जगातील सर्वोत्तम कमांडोजपैकी आहेत, ज्यांनी NSG कमांडोसोबत मुंबईतील हॉटेल ताजमध्ये घुसलेल्या दहशतवाद्यांना ठार मारण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली होती. 1988 मध्ये, मार्कोस कमांडोने भारतीय पाण्यात अपहरण केलेल्या जहाजातून मालदीवच्या तत्कालीन शिक्षणमंत्र्यांसह अनेक ओलिसांचे प्राण वाचवून ऑपरेशन कॅक्टस यशस्वीरित्या पूर्ण केले. मार्कोस जम्मू-काश्मीरमधील झेलम नदी आणि वुलरमधील जलमार्गातून दहशतवाद्यांची घुसखोरीही उधळून लावत आहे.

1971 मध्ये भारत-पाकिस्तान युद्ध जिंकलेल्या भारतीय नौदलाचे सामर्थ्य आणि शौर्य लक्षात ठेवण्यासाठी नौदल दिन साजरा केला जातो. 'ऑपरेशन ट्रायडेंट' अंतर्गत, 4 डिसेंबर 1971 रोजी भारतीय नौदलाने पाकिस्तानच्या कराची नौदल तळावर हल्ला केला. या ऑपरेशनचे यश लक्षात घेऊन दरवर्षी ४ डिसेंबर रोजी नौदल दिन साजरा केला जातो.

नौदलाच्या तीन प्रादेशिक कमांड

* पूर्व नौदल कमांड (विशाखापट्टणम)

* वेस्टर्न नेव्हल कमांड (मुंबई)

* दक्षिणी नौदल कमांड (कोची)