मुंबादेवी ही मुंबईची ग्रामदेवता आहे. मुंबईचे नाव मुंबादेवी या देवीवरून पडले असल्याचा समज आहे. मुळात मुंबादेवी ही मासे पकडणाऱ्या कोळ्यांची देवता होती. तिचे देऊळ मुंबईच्या सध्या फोर्ट भागात होते. जेव्हा इंग्रजांनी तेथे व्हिक्टोरिया टर्मिनस हे रेल्वे स्टेशन बांधायचे ठरवले तेव्हा बांधकामाला अडथळा ठरलेले ते देऊळ त्यांनी काढून टाकले आणि मुंबईच्या काळबादेवी-भुलेश्वर भागात मुंबादेवीचे सध्याचे मंदिर बांधून दिले. मुंबा देवी मंदिर हे मुंबई, महाराष्ट्र, भारतातील एक जुने मंदिर आहे, जे देवी (देवी माता)च्या स्थानिक अवतार मुंबाला समर्पित आहे. मराठी मुंबा संस्कृतमधून आला आहे. मुंबा देवी ही मुंबई शहराची देवी आहे. मुंबई हे नाव मुंबा देवीवरून पडले आहे.
परोपकारी देवी मुंबा, चांदीच्या वस्त्रांनी परिधान केलेली आहे आणि नाक अलंकारित आहे. ती मुंबईची प्रतिष्ठित देवता आहे. मुंबा ही एक देवी आहे तिला तोंड नाही आणि तिचा चेहरा नारंगी रंगाचा आहे. हे मातृ पृथ्वीचे महत्त्वपूर्ण प्रतिनिधित्व असू शकते. कोळी नावाच्या फिशर लोकांद्वारे तिची भक्ती मोठ्या प्रमाणात केली जाते.
मुंबादेवी मंदिरात, मुंबादेवी देवीच्या प्रतिमेशिवाय गणेश इंद्र आणि हनुमानाच्या मूर्ती देखील आहेत. असे मानले जाते की मां मुंबा तिच्या कोणत्याही भक्तांना प्रार्थना करताना निष्ठावान असल्यास त्यांना खाली आणत नाही.
परोपकारी देवी मुंबा, चांदीच्या वस्त्रांनी परिधान केलेली आहे आणि नाक अलंकारित आहे. ती मुंबईची प्रतिष्ठित देवता आहे. मुंबा ही एक देवी आहे तिला तोंड नाही आणि तिचा चेहरा नारंगी रंगाचा आहे. हे मातृ पृथ्वीचे महत्त्वपूर्ण प्रतिनिधित्व असू शकते. कोळी नावाच्या फिशर लोकांद्वारे तिची भक्ती मोठ्या प्रमाणात केली जाते.
मुंबादेवी मंदिरात, मुंबादेवी देवीच्या प्रतिमेशिवाय गणेश इंद्र आणि हनुमानाच्या मूर्ती देखील आहेत. असे मानले जाते की मां मुंबा तिच्या कोणत्याही भक्तांना प्रार्थना करताना निष्ठावान असल्यास त्यांना खाली आणत नाही.
मुंबादेवी मंदिराचा इतिहास :-
हे मंदिर अंबा देवीच्या सन्मानार्थ बांधले गेले. मुंबादेवी मंदिर सहा शतके जुने आहे. पहिले मुंबादेवी मंदिर बोरी बंदर येथे होते आणि १७३९ ते १७७० दरम्यान ते उद्ध्वस्त झाल्याचे समजते. विनाशानंतर भुलेश्वर येथे त्याच ठिकाणी नवीन मंदिर उभारले गेले. देवीने पृथ्वीचे रूप धारण केले आहे आणि अजूनही उत्तर इंडो-गंगेटिक मैदानी आणि दक्षिणेकडील हिंदु लोकांद्वारे त्याची उपासना केली जाते.
व्हिक्टोरिया टर्मिनस स्टेशन ज्या ठिकाणी पूर्वी कोळी मच्छीमारांनी बांधलेले होते तेथे मूळ मंदिर बांधले गेले आणि सुमारे १७३७ च्या सुमारास फांसी तलाव येथे नवीन मंदिर उभे केले. आधुनिक देवस्थानात चांदीचा मुकुट, नाकाचा स्टड आणि सोन्याचा हार घालून देवी मुंबादेवीची प्रतिमा आहे.
डाव्या बाजूस मोन वर बसलेल्या अन्नपूर्णाची दगडी आकृती आहे. मंदिराच्या समोर देवीचा वाहक वाघ आहे. शहराचे सध्याचे नाव मुंबादेवी देवीचे आहे. हे मंदिर स्वतः प्रभावशाली नाही, तर ते महत्त्वाचे ठिकाण आहे कारण ते शहराचे संरक्षक देवता मुंबादेवी यांना समर्पित आहे.
मुंबादेवी मंदिराचे वैशिष्ट्य
या मंदिरास भेट देणार्‍या प्रत्येकासाठी मुंबा देवी मंदिराची रचना एक अद्भुत दृश्य आहे. मुंबा देवी मंदिराचे वैशिष्ट्य म्हणजे चांदीचा मुकुट, सोन्याचा हार आणि नाकाच्या स्टडने सुशोभित केलेली मुंबादेवी देवीची मूर्ती. मंदिर परिसरात ‘हनुमान’ आणि ‘गणेश’ या मूर्ती ठेवल्या आहेत. इतर आकृत्यांमध्ये मोरावर बसलेल्या ‘अन्नपूर्णा’ ची दगडी मूर्ती आणि भयंकर वाघाच्या शिल्पांचा समावेश आहे.